Η ιστορία του οικονομικού θαύματος του Ισραήλ

Το Ισραήλ και η Ελλάδα μοιάζουν σε πολλά. Είναι δυο μικρές μεσογειακές χώρες με σχεδόν ίδιο πληθυσμό (7,1 εκατομμύρια το Ισραήλ, 11,2 εκατομμύρια η Ελλάδα) και πλούτο (268,3 δις δολάρια το ΑΕΠ του Ισραήλ, 284,3 δις δολάρια η Ελλάδα). Οι κουλτούρες μας μοιάζουν: μας αρέσει η διασκέδαση, η καλή ζωή, ο ήλιος, η θάλασσα. Και οι δύο χώρες έχουν μικρές εσωτερικές αγορές, γι’ αυτό και η οικονομική επιτυχία τους προϋποθέτει υψηλή παραγωγικότητα και δυνατές εξαγωγές.

Κι εδώ είναι, που ξεκινούν οι διαφορές. Στον NΑSDΑQ υπάρχουν μόνο 18 εταιρείες της Ελλάδας, ως επί το πλείστον ναυτιλιακές, ενώ το Ισραήλ διαθέτει 69 εταιρείες σχεδόν όλες υψηλής τεχνολογίας, από ηλεκτρονικές εφαρμογές και εταιρείες πληροφορικής μέχρι φαρμακευτικές εταιρείες. Σύμφωνα με στοιχεία του Economίst, το Ισραήλ είναι σήμερα η χώρα με τα περισσότερα startups και venture funds στον κόσμο. Ως εκ τούτου, το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα των ισραηλινών είναι σχεδόν 40% μεγαλύτερο των ρωμιών (33.400 δολάρια οι ισραηλινοί, 25.800 δολάρια οι ρωμιοί). Πώς τα κατάφεραν τόσο καλά οι ισραηλινοί και τι μπορούμε να μάθουμε από αυτούς;

 Start-up nation

Πριν λίγα χρόνια, όπως εξηγεί ο Γ. Ζαρκαδάκης στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου των Dan Senor και Saul Singer: «Start-up nation – Η ιστορία του οικονομικού θαύματος του Ισραήλ», ταξίδεψε στο Ισραήλ όπου του δόθηκε η ευκαιρία να επισκεφθεί μερικά από τα εκπαιδευτικά τους ιδρύματα, όπως το Technion Institute οf Technology στην Χάιφα και το Weizmann Institute of Science κοντά στο Τελ-Αβίβ. Πρόκειται για ιδρύματα παγκόσμιας εμβέλειας με επιστήμονες και ερευνητές που θα ζήλευαν κορυφαία πανεπιστήμια των ΗΠΑ.

Κι ενώ θαύμαζε τους ανθρώπους και τη δουλειά τους, αναρωτιόταν γιατί στην Ελλάδα, ενώ έχουμε κι εμείς εξαιρετικές σχέσεις με τις ΗΠΑ και πολλούς λαμπρούς επιστήμονες σε πανεπιστήμια της Αμερικής αλλά και άλλων χωρών, δεν διαθέτουμε κάτι αντίστοιχο με τους ισραηλινούς.

Τα κρατικά πανεπιστήμια της Ελλάδας είναι χαμένη υπόθεση. Το πολιτικό κατεστημένο τα έχει διαβρώσει σε τέτοιο βαθμό, που είναι μάταιο να αναμένει κανείς κάποια ουσιαστική βελτίωση. Ίσως η μόνη ελπίδα είναι να ιδρυθούν μη κρατικά πανεπιστήμια και να αφεθούν ελεύθερα να δημιουργήσουν και να αναπτυχθούν, προσελκύοντας ταλαντούχους καθηγητές και φοιτητές από όλον τον κόσμο.

Ωστόσο, το υψηλότατο επίπεδο της επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας στο Ισραήλ δεν δικαιολογεί από μόνο του την επιτυχία της μικρής αυτής χώρας στην καινοτομία. Ένα από τα μυστικά της επιτυχίας βρίσκεται στις ένοπλες δυνάμεις. Το Ισραήλ ξοδεύει το 5,69% του ΑΕΠ του στην άμυνα (το διπλάσιο σχεδόν από το 2,63% που ξοδεύουμε στην Ελλάδα,─ κι αυτό για τις μίζες και την υποστήριξη ενός στρατού υδροκέφαλου και πολυδάπανου, εμφυλιοπολεμικού κατάλοιπου).

Ωστόσο, αυτά τα λεφτά δεν πάνε μόνο στην εξασφάλιση ενός από τους πιο αξιόμαχους στρατούς στον κόσμο ή στην αγορά εξοπλισμών από το εξωτερικό. Ένα ικανό ποσοστό πάει στην τεχνολογική έρευνα εντός της χώρας, την οποία κάνουν για λογαριασμό των ενόπλων δυνάμεων στρατεύσιμοι-επιστήμονες. Το Ισραήλ με τον τρόπο αυτό πετυχαίνει δύο πράγματα. Πρώτον, εξελίσσει τεχνολογίες αιχμής για την άμυνά του, που του εξασφαλίζουν υπεροχή και υπεροπλία στην πολύ επικίνδυνη περιοχή όπου βρίσκεται. Όμως, δεν σταματά εκεί. Μετά από έναν ορισμένο αριθμό ετών οι πατέντες των τεχνολογιών που αναπτύχθηκαν από τους στρατεύσιμους περνούν στα χέρια τους, ώστε να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη εμπορικών εφαρμογών. Με άλλα λόγια, ένα μεγάλο μέρος των αμυντικών δαπανών του Ισραήλ χρηματοδοτεί την έρευνα στην υψηλή τεχνολογία και την επιχειρηματικότητα των νέων.

Οποία διαφορά με την χώρα μας! Ο κ. Ζαρκαδάκης θυμάται όταν επέστρεψε από την Αγγλία όπου σπούδαζε για να υπηρετήσει στο Ναυτικό και τους είπε ότι, μόλις είχε τελειώσει το διδακτορικό του στην Τεχνητή Νοημοσύνη, ο επικεφαλής αξιωματικός χαμογέλασε ειρωνικά και δείχνοντάς του μια σφουγγαρίστρα τον διέταξε να σφουγγαρίσει όλο το κτίριο. Επί μήνες σφουγγάριζε πατώματα και φύλαγε σκοπιές. Και αναρωτιόταν τι είδους υπηρεσία πρόσφερε στην άμυνα της πατρίδας του ύστερα από τόσο κόπο που είχε κάνει, αλλά και τόσα χρήματα που είχαν επενδυθεί στις σπουδές του.

Στο βιβλίο τους οι Dan Senor και Saul Singer αναφέρουν κάτι ακόμα πιο σπουδαίο για τις ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις: την κουλτούρα τους. Οι ισραηλινοί στρατεύσιμοι έχουν δικαίωμα αντίλογου και μάλιστα ενθαρρύνονται να αμφισβητούν τους ανώτερούς τούς αν θεωρούν ότι εκείνοι έχουν άδικο. Όσοι έχουν ασχοληθεί με την καινοτομία γνωρίζουν ότι η δημιουργική αμφισβήτηση είναι που συντελεί σε συνθέσεις καινοτομικών λύσεων και ιδεών. Φανταστείτε λοιπόν έναν λαό που υιοθετεί την κουλτούρα της καινοτομίας ως κεντρικό δόγμα της επιβίωσής του.

Φυσικά και στην Ελλάδα έχουμε αρκετή έφεση προς την αμφισβήτηση μόνο που συχνά παρασυρόμαστε από μηδενισμό. Αν μπορούσαμε να ξεπεράσουμε τον κυνισμό με τον οποίο αντιμετωπίζουμε πολλές ουσιαστικές έννοιες, ίσως η αμφισβήτησή μας να μετατρεπόταν κάποτε σε δημιουργικό εργαλείο σύνθεσης ιδεών.

Επίσης, το Ισραήλ δεν διαθέτει σχεδόν κανέναν αξιόλογο φυσικό πόρο. Θα μου πείτε καλό είναι αυτό; Κι όμως ίσως αυτό να είναι πραγματικό πλεονέκτημα στη χώρα αυτή. Γιατί οι ισραηλινοί αντιλήφθηκαν από ιδρύσεως του κράτους τους ότι ο σπουδαιότερος φυσικός πόρος ενός κράτους είναι οι άνθρωποι που το αποτελούν.

Κάθε φορά που ακούω στην Ελλάδα κάποιους να ονειρεύονται κοιτάσματα φυσικού αερίου στο Αιγαίο ─ώστε να επιλύσουμε επιτέλους τα οικονομικά προβλήματά μας─ με πιάνει τρομακτική απελπισία. Κανένα κοίτασμα πετρελαίου, φυσικού αερίου, χρυσού ή ό,τι άλλο δεν θα αντικαταστήσει ποτέ τη φαντασία, τη δημιουργικότητα και την ικανότητα να παράξει αξία που έχει το μυαλό ενός έξυπνου ανθρώπου.

Οικονομία

Εταιρείες τεχνολογίας και διεθνείς επενδυτές διαγράφουν μια διαδρομή προς το Ισραήλ και εξερευνούν μοναδικούς συνδυασμούς τόλμης, δημιουργικότητας και παρόρμησης οπουδήποτε κι αν κοιτάξουν. Γεγονός που επίσης μπορεί να εξηγήσει γιατί εκτός από το ότι περιλαμβάνει το υψηλότερο ποσοστό πυκνότητας νέων επιχειρήσεων στον κόσμο (σε ένα σύνολο 3.850 start υρs-νέων επιχειρήσεων, αντιστοιχεί μία νέα επιχείρηση ανά 1.844 ισραηλινούς), έξι επιπλέον ισραηλινές εταιρείες είναι εισηγμένες στον δείκτη NASDAQ και αποτελούν μεγαλύτερο αριθμό σε σχέση με όλες τις εταιρείες ολόκληρης της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Και δεν είναι μόνο το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης που μετακινήθηκε προς το Ισραήλ, αλλά το πλέον κρίσιμο και ανταλλάξιμο μέτρο τεχνολογικής υπόσχεσης, το κεφάλαιο για επιχειρήσεις. Το 2008 το κατά κεφαλήν κεφάλαιο επενδύσεων σ’  επιχειρήσεις στο Ισραήλ ήταν 2,5 φορές μεγαλύτερο από ό,τι στις ΗΠΑ, περισσότερο από 30 φορές μεγαλύτερο από ό,τι στην Ευρώπη, 80 φορές μεγαλύτερο από ό,τι στην Κίνα και 350 φορές μεγαλύτερο από αυτό στην Ινδία.

Συγκρίνοντας απόλυτα τους αριθμούς το Ισραήλ, ένα κράτος των μόλις 7,1 εκατομμυρίων ανθρώπων, προσέλκυσε κοντά στα 2 δις δολάρια ως κεφάλαιο επενδύσεων, τόσο όσο τα 61 εκατομμύρια κατοίκων που κατέκλυζαν το Ηνωμένο Βασίλειο ή όσο τα 145 εκατομμύρια ανθρώπων που ζουν στη Γερμανία και Γαλλία.

Μετά από τις ΗΠΑ το Ισραήλ έχει περισσότερες εταιρείες καταχωρημένες στον NASDAQ από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας, της Κίνας, της Σιγκαπούρης της Κορέας και της Ιρλανδίας.

Επιπλέον, το Ισραήλ είναι ο παγκόσμιος ηγέτης στο ποσοστό της οικονομίας, που δαπανάται για την έρευνα και την ανάπτυξη.

Η οικονομία του Ισραήλ έχει επίσης αυξηθεί γρηγορότερα από το μέσο όρο των ανεπτυγμένων οικονομιών του κόσμου τα πιο πολλά χρόνια από το 1995 και μετά. Ακόμη και οι συνεχόμενοι πόλεμοι που αντιμετώπισε το Ισραήλ δεν στάθηκαν εμπόδιο στην ανάπτυξή του.

Ενώ οι Άγιοι Τόποι προσέλκυαν προσκυνητές εδώ και αιώνες, τον τελευταίο καιρό έχουν πλημμυρίσει από ένα είδος διαφορετικών αναζητητών. Ο Εrίc Shmidt, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Google λέει ότι «οι ΗΠΑ είναι το υπ‘ αριθμόν ένα μέρος στον κόσμο που προσελκύει επιχειρηματίες, αλλά μετά τις ΗΠΑ, το Ισραήλ είναι το ιδανικότερο μέρος». Ο Steve Ballmer της Mίcrosoft έχει χαρακτηρίσει τη Microsoft τόσο ισραηλινή όσο και αμερικάνικη εταιρεία λόγω του μεγέθους και της συγκέντρωσης ισραηλινών ομάδων. Ο Warren Buffet, ο κατεξοχήν εκπρόσωπος αποστροφής κινδύνου στις επιχειρήσεις, έσπασε το επί δεκαετιών ρεκόρ του, να μην αγοράζει καμία ξένη εταιρεία, με την αγορά μιας ισραηλινής ─έδωσε για αυτή την αγορά 4,5 δις δολάρια─ ακριβώς όταν το Ισραήλ άρχισε να μάχεται εναντίον του Λιβάνου το 2006.

Είναι αδύνατο για τις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες να αγνοήσουν το Ισραήλ και οι περισσότερες δεν το έχουν κάνει. Σχεδόν το ήμισυ των κορυφαίων τεχνολογικών επιχειρήσεων παγκοσμίως έχουν αγοράσει ή έχουν ανοίξει κέντρα έρευνας και ανάπτυξης στο Ισραήλ. Η Cisco μόνο έχει αποκτήσει εννέα ισραηλινές επιχειρήσεις και ψάχνει να αγοράσει περισσότερες. Μεταξύ των κορυφαίων πενήντα εταιρειών λογισμικού και τεχνολογίας από τις δύο χιλιάδες μεγαλύτερες δημόσιες εταιρείες εισηγμένες στο Forbes, σχεδόν οι μισές έχουν αποκτήσει ισραηλινές επιχειρήσεις ή έχουν ανοίξει ένα κέντρο Έρευνας και Ανάπτυξης.

To Ισραήλ έχει σημαντική και ταχύτατα αναπτυσσόμενη βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας ─ιδιαίτερα πληροφορικής, όπλων και εναλλακτικής ενέργειας─ καθώς και σημαντικό τομέα υπηρεσιών. Η χώρα κατατάσσεται τρίτη σε επιχειρηματικότητα στο World Economic Forum’s Global Competitiveness Report. Μετά τις αμερικανικές οι ισραηλινές εταιρείες έρχονται δεύτερες σε εγγραφές στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Μονάδες παραγωγής διατηρούν μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας στο Ισραήλ, όπως οι Intel, Microsoft, IBM, Cisco Systems και Motorola.

Επιχειρηματίες της μάχης

«Ο ισραηλίτης διοικητής τεθωρακισμένων που έχει αγωνιστεί σε έναν από τους Συριακούς πολέμους είναι το καλύτερο διεθυντικό στέλεχος μηχανικών στον κόσμο. Οι διοικητές τεθωρακισμένων λειτουργούν καλύτερα από καθέναν και είναι υπερβολικά εξοικειωμένοι στη λεπτομέρεια. Αυτό βασίζεται σε είκοσι χρόνια εμπειρίας ─ δουλεύοντας μαζί τους και παρατηρώντας τους». Εrίc Shmidt, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Google.

Όσο δύσκολο είναι να μπει κανείς σε κάποιο από τα κορυφαία ισραηλινά πανεπιστήμια, τα αντίστοιχα των Harvard, Pronceton, Yale, άλλο τόσο είναι και η κατάταξη στις επίλεκτες μονάδες του ισραηλινού στρατού. Η μονάδα, στην οποία ένας υποψήφιος υπηρέτησε, είναι δηλωτική στους πιθανούς εργοδότες τού τι είδους διαδικασία επιλογής ο/η υποψήφιος/α ακολούθησαν και ποιες ικανότητες και σχετική εμπειρία διαθέτουν.

Δεν είναι τυχαίο που ο στρατός ─ιδιαίτερα οι επίλεκτες μονάδες στην Πολεμική Αεροπορία, Πεζικό, Πληροφοριών και Τεχνολογίας─ έχει προσφερθεί ως εκκολαπτήριο χιλιάδων νεοσύστατων (start ups) ισραηλινών επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας. Άλλες χώρες ίσως να παράγουν τέτοιες επιχειρήσεις σε μικρότερο αριθμό, αλλά η ισραηλινή οικονομία ωφελείται σε φαινόμενα, όπως ο τρόπος σκέψης και η κριτική επαναξιολόγηση, που υποστηρίζονται από ένα δόγμα πειραματισμού και όχι τυποποίησης, ένα τόσο ευρύ δόγμα που έχει εθνικό και παγκόσμιο αντίκτυπο.

Στούς περισσότερους στρατούς, οι εφεδρικές δυνάμεις δημιουργούνται ως προσαρτήματα του μόνιμου στρατού, που είναι η κύρια γραμμή άμυνας του κράτους. Ωστόσο, το Ισραήλ είναι τόσο μικρό και οι αντίπαλοί του το ξεπερνούν σε αριθμό, ώστε, όπως φάνηκε από την αρχή, ο μόνιμος στρατός δεν θα μπορούσε να είναι αρκετά μεγάλος για να αντικρούσει μια ολομέτωπη επίθεση.

Λίγο μετά τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας, οι ηγέτες του Ισραήλ αποφάσισαν για μια μοναδική στρατιωτική δομή, στην οποία θα κυριαρχούσαν οι εφεδρικές δυνάμεις, μέσω των οποίων οι έφεδροι, όχι μόνο θα επάνδρωναν ολόκληρες μονάδες, αλλά θα λάμβαναν διαταγές και από έφεδρους αξιωματικούς, επίσης.

Σε εφεδρικές μονάδες άλλων ενόπλων δυνάμεων τους δίνονται εβδομάδες ή ακόμη και μήνες επανεκπαίδευσης πριν σταλούν στη μάχη. «Κανένας στρατός δεν είχε στηριχθεί στην πλειοψηφία των στρατευμάτων του σε άνδρες που στάλθηκαν σε μάχη μια ή δυο μέρες από την ανάκλησή τους», λέει ο Edward Luttwak, στρατιωτικός ιστορικός και γνώστης της στρατηγικής.

Το σύστημα των εφεδρικών δυνάμεων του Ισραήλ δεν αποτελεί μόνο ένα απλό παράδειγμα της καινοτομίας αυτής της χώρας. Είναι επίσης ένας καταλύτης για αυτή. Επειδή η ιεραρχία εξαλείφεται φυσιολογικά, τη στιγμή που οδηγοί ταξί μπορούν να διατάξούν εκατομμυριούχους και 23χρονοι μπορούν να εκπαιδεύσουν τους «θείους» τους, το σύστημα εφέδρων βοηθά στην ενδυνάμωση ενός χαοτικού, αντι-ιεραρχικού ήθους, που μπορεί να βρεθεί σε κάθε πτυχή της ισραηλινής κοινωνίας, από ένα δωμάτιο πολέμου ή μια αίθουσα σχολείου, σε μια αίθούσα συνεδριάσεων.

O Nati Ron είναι δικηγόρος στην πολιτική του ζωή. Επίσης είναι και αντισυνταγματάρχης, ο οποίος διοικεί μια μονάδα εφέδρων. «Η ιεραρχία δεν έχει κανένα νόημα στις εφεδρικές δυνάμεις», εξηγεί σαν να ήταν το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο. «’Ενας απλός στρατιώτης μπορεί να πει στον στρατηγό κατά τη διάρκεια μιας άσκησης, “αυτό γίνεται με λάθος τρόπο, θα πρέπει να το κάνετε με αυτόν τον τρόπο!”».
O Amos Goren, ένας επενδυτής επιχειρηματικού κεφαλαίου στην εταιρεία Apax Partners στο Τελ Αβίβ συμφωνεί. Αυτός υπηρέτησε στις ισραηλινές ειδικές δυνάμεις πέντε χρόνια και ήταν στις εφεδρικές δυνάμεις τα επόμενα εικοσιπέντε. «Κατά το σύνολο αυτών των ετών ποτέ δεν χαιρέτησα κανέναν, ποτέ. Και δεν ήμουν καν αξιωματικός. Ήμουν απλά ακόμη ένας στρατιώτης».

O Luttwαk λέει ότι «στους σχηματισμούς των εφεδρικών δυνάμεων, η ατμόσφαιρα παραμένει πολιτική ανάμεσα σε όλες τις παγίδες της στρατιωτικής ζωής».

Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι οι στρατιώτες δεν θα υπακούσουν σε εντολές. Αλλά, όπως εξηγεί ο Goren, «οι στρατιώτες του Ισραήλ δεν ορίζονται από καμία σειρά, χαρακτηρίζονται μόνον από αυτό, στο οποίο είναι καλοί». Ή, όπως είπε ο Luttwak, «εντολές δίνονται και υπακούγονται υπό το πρίσμα ανδρών που έχουν να φέρουν μια δουλειά εις πέρας και πρέπει να την κάνουν, αλλά η ακολουθία της ιεραρχίας είναι άνευ σημασίας, ειδικά τη στιγμή που μπορεί να προκαλέσει έντονες διαφωνίες αναφορικά με την ηλικία και την κοινωνική θέση».

Πρωτοπόρο κέντρο παγκόσμιας καινοτομίας

Το πώς το Ισραήλ έφτασε ως εδώ που είναι ─ανεπτυγμένο οικονομικά με ισοδύναμο γινόμενο επί πενήντα φορές εντός 60 ετών─ είναι κάτι παραπάνω από μια ιστορία ιδιαιτεροτήτων των ισραηλινών χαρακτηριστικών, μια δοκιμασμένη μάχη επιχειρήσεων ή γεωπολιτικής σύμπτωσης. Η ιστορία πρέπει να συμπεριλάβει τα αποτελέσματα κυβερνητικών τακτικών, οι οποίες έπρεπε να προσαρμοστούν, στο στρατό και τους πολίτες του κράτους, καθώς και να υποστεί τα πολλά γυρίσματα της τύχης.

Η ιστορία της οικονομίας του Ισραήλ χαρακτηρίζεται από τα δύο μεγάλα άλματα, σε περίοδο στασιμότητας και υπερπληθωρισμού. Οι μακροοικονομικές πολιτικές της κυβέρνησης έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιτάχυνση της ανάπτυξης της χώρας. Έπειτα στην αναστροφή της και στη συνέχεια στην απελευθέρωσή της μέσω τρόπων που ούτε η ίδια η κυβέρνηση δεν περίμενε ότι θα είχε ποτέ.

Το πρώτο μεγάλο άλμα παρουσιάστηκε από το 1948 έως το 1970, μια περίοδο κατά την οποία το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σχεδόν τετραπλασιάστηκε, ενώ ο πληθυσμός τριπλασιάστηκε, ακόμη και κατά τη διάρκεια της εμπλοκής του Ισραήλ σε τρεις μεγάλους πολέμούς. Το δεύτερο συντελέστηκε από το 1990 έως σήμερα, κατά το οποίο η χώρα μετατράπηκε από ένα «υπνωτισμένο» βάλτο σε ένα πρωτοπόρο κέντρο παγκόσμιας καινοτομίας. Τελείως διαφορετικά ─σχεδόν αντίθετα─ μέσα χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό. Η πρώτη περίοδος επέκτασης επιτεύχθηκε μέσω μιας επιχειρηματικής διακυβέρνησης που κυριάρχησε σε ένα μικρό, πρωτόγονο ιδιωτικό τομέα. Η δεύτερη περίοδος μέσω ενός αναπτυσσόμενου επιχειρηματικού ιδιωτικού τομέα, που αρχικά είχε κατακλυστεί από κυβερνητική δράση.

Η γεωργία και η κτηνοτροφία στο Ισραήλ γίνονται με σύγχρονα επιστημονικά μέσα. Ιδιαίτερη ανάπτυξη έχει η καλλιέργεια εσπεριδοειδών και λουλουδιών και η εκτροφή πουλερικών και αυγών.

Πράσινη επανάσταση

Το μειονέκτημα της χώρας, δηλαδή το να έχει μέρος της περιοχής του καλυπτόμενο από έρημο, μετατράπηκε σε αγαθό. Κοιτάζοντας το Ισραήλ σήμερα, οι περισσότεροι επισκέπτες θα έμεναν έκπληκτοι, αν ανακάλυπταν ότι το 95% της χώρας χαρακτηρίζεται ως ημι-άνυδρο, άνυδρο ή υπέρ-άνυδρο, όπως προσδιορίζεται από τα επίπεδα της ετήσιας βροχόπτωσης. Πράγματι, από τη στιγμή που ιδρύθηκε το Ισραήλ, η έρημος Negev είχε παρεισφρήσει σχεδόν σε όλη τη διαδρομή ανάμεσα στην Ιερουσαλήμ και το Τελ Αβίβ.

Η Negev εξακολουθεί να είναι η μεγαλύτερη περιοχή του Ισραήλ, αλλά η καταπάτησή της έχει αντιστραφεί, καθώς το βόρειο κομμάτι της καλύπτεται τώρα με γεωργικά πεδία και κατάφυτα δάση. Μεγάλο μέρος αυτού επιτεύχθηκε από καινοτόμες πολιτικές για το νερό. Το Ισραήλ, τώρα, καθοδηγεί όλο τον κόσμο στην ανακύκλωση των λυμάτων. Πάνω από 70% ανακυκλώνεται, τρεις φορές το ποσοστό ανακύκλωσης της Ισπανίας ─ της χώρας που καταλαμβάνει τη 2η θέση.

Τα kibbutz αποτελούν έναν τύπο συλλογικής συνειδητής κοινότητας κι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της χώρας και στην απορρόφηση μεταναστών. Το μέλος ενός kibbutz ονομάζεται kibbutznik.

Το πρώτο kibbutz ήταν το Degania, το οποίο ιδρύθηκε το 1909 στο βόρειο Ισραήλ. Το 2010 υπήρχαν στο Ισραήλ 270 kibbutz.

Όταν δημιουργήθηκαν τα kibbutz λειτουργούσαν με τα σοσιαλιστικά πρότυπα: τα μέλη τους έκαναν διάφορες εργασίες κι όλες οι ανάγκες τους καλύπτονταν από την κοινότητα δωρεάν. Επίσης, η οικονομία των kibbutz στηρίζονταν κυρίως στη γεωργία. Πλέον, o τρόπος λειτουργίας και η φιλοσοφία των kibbutz έχει αλλάξει. Πολλά kibbutz έχουν ιδιωτικοποιηθεί και τα μέλη τους πληρώνουν για διάφορες υπηρεσίες που παλιά ήταν δωρεάν. Επίσης, η οικονομία πολλών από αυτά δεν στηρίζεται πλέον στη γεωργία, αλλά στη βιομηχανική παραγωγή και στις επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας.

Ιχθυοκαλλιέργειες στην έρημο

Το kibbutz Mashabbe Sade, στην έρημο Negev, προχώρησε ακόμη περισσότερο, βρήκε τρόπο να χρησιμοποιήσει  νερό που είχε κριθεί, όχι μία αλλά δύο φορές άχρηστο. Αυτοί έσκαψαν ένα πηγάδι σε βάθος δέκα ποδοσφαιρικών γηπέδων ─σχεδόν 800 μέτρων─ για να ανακαλύψουν ότι το νερό ήταν ζεστό και αλμυρό. Αυτό κατ’ αρχάς δεν φάνηκε σαν σπουδαία ανακάλυψη μέχρι που συμβουλεύτηκαν τον καθηγητή Samuel Appelbaum του κοντινού πανεπιστημίου Ben-Gurion στο Negev. Συνειδητοποίησε ότι το νερό θα ήταν τέλειο για την ιχθυοκαλλιέργεια σε ζεστό νερό.

«Δεν ήταν εύκολο να πείσουμε τους ανθρώπους ότι η ιχθυοκαλλιέργεια στην έρημο είχε κάποιο νόημα», είπε ο Samuel Appelbaum, βιολόγος ιχθύων. «Σημαντικό όμως είναι να απομυθοποιηθεί η ιδέα ότι η άνυδρη γη είναι άγονη και άχρηστη». Οι kibbutzniks ξεκίνησαν να αντλούν από λίμνες 98% καθαρότητας νερού, που περιείχαν ψάρια, όπως τιλάπια, γιγαντόπερκες, λαβράκια και ριγωτές πέρκες για εμπορική παραγωγή. Το νερό, αφού χρησιμοποιήθηκε ως λίμνες ιχθύων, περιείχε προϊόντα αποβλήτων, το οποίο ήταν και άριστο λίπασμα, και μπορούσε έτσι να χρησιμοποιηθεί για την άρδευση ελαιόδεντρων και φοινίκων. Το kibbutz, επίσης, βρήκε τρόπους να καλλιεργούνται λαχανικά και φρούτα, τα οποία ποτίζονταν άμεσα από κάποιο υπόγειο υδροφορέα.

Πριν από έναν αιώνα το Ισραήλ ήταν, όπως το περιέγραψαν ο Mark Twain και άλλοι ταξιδιώτες, σε έναν μεγάλο βαθμό μια άγονη έρημος. Τώρα υπάρχουν περίπου 240 εκατομμύρια δέντρα, εκατομμύρια αυτών φυτεύτηκαν άπαξ. Δάση έχουν φυτευτεί σε όλη τη χώρα, αλλά το μεγαλύτερο είναι ίσως και το πιο απίθανο από όλα, το δάσος Yatir.

«Σε 25 χρόνια το Ισραήλ αύξησε τις αποδόσεις του στη γεωργία επί δεκαεπτά. Οι άνθρωποι δεν το συνειδητοποιούν, αλλά η γεωργία είναι 95% επιστήμη και 5% εργασία».

Η οικονομία του κράτους του Ισραήλ όχι μόνο επεκτάθηκε, αλλά δοκιμάστηκε σε αυτό που ο Hausmann ονομάζει «υπερπήδηση», η οποία συμβαίνει όταν μια αναπτυσσόμενη χώρα συρρικνώνει τον πλούτο της ανά κεφαλή, σύμφωνα με τις πλούσιες χώρες.

Ενώ οι περίοδοι οικονομικής ανάπτυξης είναι συχνοί στις περισσότερες χώρες, οι περίοδοι «υπερπήδησης» όχι. Το 1/3 των οικονομιών του κόσμου έχει βιώσει μια περίοδο ανάπτυξης σε ένα διάστημα πενήντα ετών, αλλά λιγότερο από το 14% αυτών έχουν «υπερπηδήσει». Η ισραηλινή οικονομία, όμως, αύξησε το κατά κεφαλήν εισόδημά της σε σχέση με αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών από 25% το 1950 σε 60% το 1970. Αυτό σημαίνει ότι το Ισραήλ διπλασίασε το βιοτικό επίπεδο σε σχέση με αυτό των ΗΠΑ εντός είκοσι ετών.

Μετανάστευση

«Οι μετανάστες δεν είναι αντίθετοι ως προς ένα νέο ξεκίνημα.
Εξ ορισμού αυτοί αναλαμβάνουν κινδύνους.
Ένα έθνος μεταναστών, είναι ένα έθνος επιχειρηματιών».

Ο πληθυσμός του Ισραήλ διπλασιάστηκε κατά τα πρώτα δύο έτη της ύπαρξής του. Μέσα στα επόμενα επτά η χώρα αυξήθηκε κατά ένα ακόμη τρίτο. Οι δύο στους τρεις ισραηλινούς ήταν νέες αφίξεις. Με το που έφθαναν στη χώρα, δίνονταν σε πολλούς μετανάστες ένα όπλο που δεν είχαν ιδέα πώς να το χρησιμοποιούν και στέλνονταν στη μάχη κατευθείαν. Κάποιοι από αυτούς που είχαν επιζήσει από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης ρίχτηκαν στη μάχη προτού ακόμη καταγραφούν τα ονόματά τους. Στατιστικά περισσότεροι ισραηλινοί σκοτώθηκαν για τη σύσταση του κράτους παρά οι αμερικάνοι σε δύο παγκόσμιους πολέμους.

Το οικονομικό θαύμα του Ισραήλ οφείλεται τόσο στη μετανάστευση όσο και σε οτιδήποτε άλλο. Κατά την ίδρυση του Ισραήλ το 1948, ο πληθυσμός ήταν 806.000. Σήμερα αριθμούνται 7,1 εκατομμύρια άνθρωποι και η χώρα έχει αυξηθεί, σχεδόν πολλαπλασιαστεί, μέσα σε εξήντα χρόνια. Ο πληθυσμός διπλασιάστηκε κατά την πρώτη τριετία μόνο. Οι γεννημένοι στο εξωτερικό πολίτες του Ισραήλ αντιπροσωπεύουν πάνω από το ένα τρίτο του πληθυσμού του έθνους, σχεδόν τρεις φορές η αναλογία των αλλοδαπών προς τους ιθαγενείς στις ΗΠΑ. Εννέα στους δέκα εβραίους ισραηλινούς είναι είτε μετανάστες ή απόγονοι πρώτης ή δεύτερης γενιάς μεταναστών. Το Ισραήλ είναι πλέον η πατρίδα για πάνω από εβδομήντα διαφορετικές εθνικότητες και πολιτισμούς.

«Για μας στη Σοβιετική Ένωση», εξήγησε ο Natan Sharansky, ο πιο διάσημος σοβιετικο-εβραίος μετανάστης (πέρασε 14 χρόνια σε σοβιετικές φυλακές και στρατόπεδα εργασίας ενώ αγωνιζόταν για το δικαίωμα της μετανάστευσης κι αργότερα έγινε αναπληρωτής πρωθυπουργός στο Ισραήλ), «λάβαμε μέσω του μητρικού γάλακτος τη γνώση ότι επειδή είμαστε εβραίοι ─το οποίο δεν είχε καμία θετική έννοια, σε μας τότε, μόνο ότι εμείς ήμασταν τα θύματα του αντισημιτιμού─ έπρεπε να είμαστε εξαιρετικοί στο επάγγελμά μας, είτε αυτό είχε να κάνει με το σκάκι, τη μουσική, τα μαθηματικά, την ιατρική, ή το μπαλέτο… Αυτός ήταν ο μόνος τρόπος για να οικοδομήσουμε ένα είδος προστασίας για τους εαυτούς μας, επειδή θα μπορούσαμε πάντα να αρχίσουμε από το τέλος». Το αποτέλεσμα ήταν ότι ενώ οι εβραίοι αποτελούσαν περίπου μόνο ένα 2% του σοβιετικού πληθυσμού, είχαν ένα «30% των γιατρών, 20% των μηχανικών, και ούτω καθεξής».

Ο ριψοκίνδυνος ισραηλινός καπιταλιστής Erel Margalit, λέει: «Στη Γαλλία, για παράδειγμα, εάν είστε από μια πολύ γνωστή οικογένεια και εργάζεστε σε μια καθιερωμένη φαρμακευτική εταιρεία, έχετε ένα μεγάλο γραφείο, χρήματα, μια γραμματέα και όλα τα σχετικά, θα φεύγατε από όλα αυτά ρισκάροντας τα πάντα για να δημιουργήσετε κάτι νέο; Όχι. Είστε πάρα πολύ άνετα. Αλλά εάν είστε μετανάστης σε ένα νέο μέρος, και είστε φτωχός ή ήσασταν κάποτε πλούσιοι και η οικογένειά σας είχε χάσει αυτό τον πλούτο, τότε έχετε κίνητρο. Δεν βλέπετε τι έχετε να χάσετε, βλέπετε αυτό που μπορείτε να κερδίσετε. Αυτή είναι η στάση που έχουμε εδώ σε όλο το εύρος του πληθυσμού».

Το Ισραήλ έγινε το μοναδικό έθνος στην ιστορία που τεκμηρίωσε ρητά στα έγγραφα ίδρυσής του την ανάγκη για μια φιλελεύθερη μεταναστευτική πολιτική. Το 1950, η νέα κυβέρνηση του Ισραήλ εκπλήρωσε αυτή την επιθυμία μέσω του Νόμου της Επιστροφής, ο οποίος έως σήμερα εγγυάται ότι «κάθε εβραίος έχει το δικαίωμα να έρθει σε αυτή τη χώρα». Δεν υπάρχουν ποσοστώσεις. Ο νόμος ορίζει επίσης ως εβραίο «ένα άτομο που γεννήθηκε από εβραία μητέρα ή έχει ασπαστεί τον ιουδαϊσμό». Η υπηκοότητα χορηγείται επίσης και στους μη εβραίους συζύγους εβραίων, στα μη-εβραϊκά παιδιά και εγγόνια εβραίων, καθώς και στους συζύγους τους.

Στις ΗΠΑ, ένα άτομο πρέπει να περιμένει πέντε χρόνια πριν κάνει αίτηση για την πολιτογράφησή του (τρία χρόνια αν ο/η σύζυγος είναι πολίτης των ΗΠΑ). Ο νόμος προβλέπει, επίσης, ότι ένας μετανάστης που αναζητά την ιθαγένεια πρέπει να δείξει ικανότητα κατανόησης αγγλικών και να περάσει μια εξέταση αγωγής του πολίτη. Η ισραηλινή υπηκοότητα τίθεται σε ισχύ την ημέρα της άφιξης, χωρίς να δίνεται σημασία στο ποια είναι η ομιλούμενη γλώσσα των μεταναστών, ενώ δεν υπάρχουν καθόλου εξετάσεις.

Εάν οι ισραηλινοί ακούσουν στο ραδιόφωνο στο τέλος του έτους ότι υπάρχει μείωση στη μετανάστευση, το αποδέχονται ως κακή είδηση, όπως και τις αναφορές ότι δεν υπάρχουν αρκετές βροχοπτώσεις εκείνο το έτος. Κατά τη διάρκεια των εκλογών, οι υποψήφιοι για το πρωθυπουργικό αξίωμα από διαφορετικά κόμματα, συχνά, δεσμεύονται να φέρουν στη χωρά «άλλο ένα εκατομμύριο μετανάστες» κατά τη διάρκεια της θητείας τους.

Κύρια αποστολή του Υπουργείου Μετανάστεύσης είναι η ένταξη των μεταναστών στην κοινωνία. Η γλωσσική κατάρτιση είναι μια από τις πιο επείγουσες και εκτεταμένες προτεραιότητες για την κυβέρνηση. Έως σήμερα, το Υπουργείο οργανώνει δωρεάν μαθήματα εβραϊκών για νέους μετανάστες, πέντε ώρες κάθε ημέρα, για τουλάχιστον έξι μήνες. Η κυβέρνηση προσφέρει ακόμα και έναν μισθό για να βοη0ήσει στην κάλυψη των εξόδων διαβίωσης κατά τη διάρκεια της γλωσσικής κατάρτισης, έτσι ώστε οι νεοεισερχόμενοι να επικεντρωθούν στην εκμάθηση της νέας γλώσσας, αντί να αποσπώνται προσπαθώντας να βγάλουν τα προς το ζην.

Για να αναγνωριστεί η ξένη εκπαίδευση, το Υπουργείο Παιδείας διατηρεί ένα τμήμα για την αξιολόγηση πτυχίων εξωτερικού. Και η κυβέρνηση διεξάγει μαθήματα για να βοηθήσει τους μετανάστες να προετοιμαστούν για επαγγελματικές εξετάσεις χορήγησης αδειών. Το κέντρο για την απορρόφηση στην επιστήμη βοηθά τους επιστήμονες που φθάνουν στο Ισραήλ να έρθουν σε επαφή με ισραηλινούς εργοδότες, καθώς και το αντίστοιχο Υπουργείο απορρόφησης διευθύνει επιχειρηματικά κέντρα, τα οποία παρέχουν βοήθεια με την απόκτηση ενός κεφαλαίου για τη σύσταση νέων επιχειρήσεων.

Πηγή: http://www.freeinquiry.gr/pro.php?id=4206